W trosce o zachowanie i popularyzację tego dziedzictwa, 13 maja 2025 roku Mazowieckie Samorządowe Centrum Doskonalenia Nauczycieli wraz z Instytutem Różnorodności Językowej Rzeczpospolitej współorganizowały pierwszy webinar z serii „Różnorodność językowa”, skierowany do nauczycieli z całej Polski. Spotkanie zatytułowane „Co w sercu mym gra – gwara warszawska” poprowadził varsavianista i członek Zarządu Stowarzyszenia Gwara Warszawska, Janusz Dziano. Podczas webinaru przybliżył on uczestnikom historię i charakterystykę gwary warszawskiej, podkreślając jej rolę jako ważnego elementu miejskiej tożsamości.
Język miasta zakorzeniony w codzienności
Gwara warszawska przez dziesięciolecia stanowiła żywy język stolicy – powstający oddolnie, obecny na dzielnicach i podwórkach. Jej rozwój związany był z robotnikami, rzemieślnikami, handlarzami, a także z młodzieżą i dziećmi dorastającymi w przedwojennej Warszawie. Styl wypowiedzi nacechowany był humorem, ironią i dystansem wobec rzeczywistości. Gwara nie tworzyła zwartego systemu – różnice zależały od dzielnicy, środowiska społecznego i epoki.
Wielokulturowe źródła językowej różnorodności
Warszawska gwara ukształtowała się jako efekt tygla kulturowego. Wpływy jidysz, rosyjskiego, niemieckiego i francuskiego mieszały się z językiem polskim, tworząc charakterystyczne brzmienie i słownictwo. Zapożyczenia nie zatarły jednak lokalnej tożsamości – przeciwnie, podkreślały unikalność miejskiego języka.
Zanik naturalnego środowiska językowego
Funkcjonowanie gwary zostało brutalnie przerwane przez wojnę i zagładę jej użytkowników. Po 1945 roku Warszawa została zasiedlona przez ludność napływową, a język ulicy zanikł w codziennej komunikacji. Zmiana społeczna miasta doprowadziła do wygaszenia dawnych form językowych.
Trwałość w kulturze i pamięci
Pomimo zaniku w mowie potocznej, gwara nie została zapomniana. Przetrwała w piosenkach, kabaretach, literaturze i wspomnieniach. Wciąż obecna jest w świadomości mieszkańców jako język starej Warszawy, budzący emocje i nostalgię.
Dziedzictwo warte ochrony
Dziś gwara warszawska uznawana jest za ważny element tożsamości miasta. Prowadzi się działania dokumentacyjne i popularyzatorskie, także wśród pasjonatów historii lokalnej. Ma też potencjał edukacyjny – może być punktem wyjścia do rozmów o pamięci, przekazie międzypokoleniowym i wspólnej przeszłości.
Po wakacjach wracamy z naszym cyklem webinarów poświęconych językowej różnorodności Polski! Już od września ponownie spotkamy się z wybitnymi specjalistami, którzy przybliżą nauczycielom bogactwo i specyfikę wybranych etnolektów oraz języków regionalnych.
Webinary IRJR organizuje we współpracy z Mazowieckim Samorządowym Centrum Doskonalenia Nauczycieli. Naszym celem jest nie tylko poszerzanie wiedzy o językach, etnolektach, dialektach i gwarach, lecz także wspieranie nauczycieli w pracy z uczniami z różnych środowisk językowych.
25 września – prof. Justyna Garczyńska (Uniwersytet Warszawski) opowie o etnolekcie kurpiowskim
23 października – dr hab. Renata Marciniak-Firadza (Uniwersytet Łódzki) przybliży etnolekt łowicki
20 listopada – prof. Adela Kożyczkowska (Uniwersytet Gdański) zaprezentuje język kaszubski oraz opowie o metodyce jego nauczania
To wyjątkowa okazja, by wzbogacić swój warsztat i spojrzeć na edukację językową w szerszym, kulturowym kontekście. Śledźcie nasz profil – szczegóły już wkrótce!
