W trosce o zachowanie i popularyzację tego dziedzictwa, 13 maja 2025 roku Mazowieckie Samorządowe Centrum Doskonalenia Nauczycieli wraz z Instytutem Różnorodności Językowej Rzeczpospolitej współorganizowały pierwszy webinar z serii „Różnorodność językowa”, skierowany do nauczycieli z całej Polski. Spotkanie zatytułowane „Co w sercu mym gra – gwara warszawska” poprowadził varsavianista i członek Zarządu Stowarzyszenia Gwara Warszawska, Janusz Dziano. Podczas webinaru przybliżył on uczestnikom historię i charakterystykę gwary warszawskiej, podkreślając jej rolę jako ważnego elementu miejskiej tożsamości.
Język miasta zakorzeniony w codzienności
Gwara warszawska przez dziesięciolecia stanowiła żywy język stolicy – powstający oddolnie, obecny na dzielnicach i podwórkach. Jej rozwój związany był z robotnikami, rzemieślnikami, handlarzami, a także z młodzieżą i dziećmi dorastającymi w przedwojennej Warszawie. Styl wypowiedzi nacechowany był humorem, ironią i dystansem wobec rzeczywistości. Gwara nie tworzyła zwartego systemu – różnice zależały od dzielnicy, środowiska społecznego i epoki.
Wielokulturowe źródła językowej różnorodności
Warszawska gwara ukształtowała się jako efekt tygla kulturowego. Wpływy jidysz, rosyjskiego, niemieckiego i francuskiego mieszały się z językiem polskim, tworząc charakterystyczne brzmienie i słownictwo. Zapożyczenia nie zatarły jednak lokalnej tożsamości – przeciwnie, podkreślały unikalność miejskiego języka.
Zanik naturalnego środowiska językowego
Funkcjonowanie gwary zostało brutalnie przerwane przez wojnę i zagładę jej użytkowników. Po 1945 roku Warszawa została zasiedlona przez ludność napływową, a język ulicy zanikł w codziennej komunikacji. Zmiana społeczna miasta doprowadziła do wygaszenia dawnych form językowych.
Trwałość w kulturze i pamięci
Pomimo zaniku w mowie potocznej, gwara nie została zapomniana. Przetrwała w piosenkach, kabaretach, literaturze i wspomnieniach. Wciąż obecna jest w świadomości mieszkańców jako język starej Warszawy, budzący emocje i nostalgię.
Dziedzictwo warte ochrony
Dziś gwara warszawska uznawana jest za ważny element tożsamości miasta. Prowadzi się działania dokumentacyjne i popularyzatorskie, także wśród pasjonatów historii lokalnej. Ma też potencjał edukacyjny – może być punktem wyjścia do rozmów o pamięci, przekazie międzypokoleniowym i wspólnej przeszłości.
Kolejne webinary
Po wakacjach wracamy z naszym cyklem webinarów poświęconych językowej różnorodności Polski! Już od września ponownie spotkamy się z wybitnymi specjalistami, którzy przybliżą nauczycielom bogactwo i specyfikę wybranych etnolektów oraz języków regionalnych.
Webinary IRJR organizuje we współpracy z Mazowieckim Samorządowym Centrum Doskonalenia Nauczycieli. Naszym celem jest nie tylko poszerzanie wiedzy o językach, etnolektach, dialektach i gwarach, lecz także wspieranie nauczycieli w pracy z uczniami z różnych środowisk językowych.
25 września – prof. Justyna Garczyńska (Uniwersytet Warszawski) opowie o etnolekcie kurpiowskim
23 października – dr hab. Renata Marciniak-Firadza (Uniwersytet Łódzki) przybliży etnolekt łowicki
20 listopada – prof. Adela Kożyczkowska (Uniwersytet Gdański) zaprezentuje język kaszubski oraz opowie o metodyce jego nauczania
To wyjątkowa okazja, by wzbogacić swój warsztat i spojrzeć na edukację językową w szerszym, kulturowym kontekście. Śledźcie nasz profil – szczegóły już wkrótce!
Więcej o wykładowcy
Janusz Dziano – varsavianista, pasjonat historii miasta. Od 2012 roku prowadzi portal społecznościowym „Jestem z Woli”, który ma 40.000 użytkowników. Prowadzi wykłady dla studentów na warszawskich uczelniach wyższych (SGH, UW, Politechnika Warszawska) oraz prelekcje dla Warszawskiego Towarzystwa Genealogicznego dotyczące gwary warszawskiej. Od 2013 roku jest członkiem Zarządu Stowarzyszenia Gwara Warszawska. Autor i współautor wielu publikacji o historii Warszawy i ważnych dla niej osób, m.in. książek „Warszawska Wola. Co było, co jest, co pozostanie …” (2015), „Praga gada – O międzywojniu” (2017 r), „Praga gada Wiechem, raz!” (2018), biografia Stefana Wiecheckiego „Ech, Panie Wiech” (2019), „Kroniki Warszawy” – Legenda Kercelaka (2022). Konsultant językowy z zakresu gwary warszawskiej dla pisarzy, publicystów i organizatorów imprez kulturalnych. W 2023 roku został wyróżniony odznaczeniem honorowym „Zasłużony dla Kultury Polskiej”.
Organizatorzy:
