Instytut Różnorodności językowej Rzeczpospolitej

MSwietlinski temperowka

Temperować, strugać czy ostrzyć? Co zrobić ze złamanym ołówkiem? [Felieton Michała Świetlińskiego]

Oszczytko, ostrzytko, naostrzyk, ostrzówka… Liczba wariantów temperówki jest fascynująca, zwłaszcza że to jedno z pierwszych słów, które dzieci poznają na początku edukacji.

Temperować, strugać czy ostrzyć? Co zrobić ze złamanym ołówkiem? [Felieton Michała Świetlińskiego]

Oszczytko, ostrzytko, naostrzyk, ostrzówka… Liczba wariantów temperówki jest fascynująca, zwłaszcza że to jedno z pierwszych słów, które dzieci poznają na początku edukacji.

Wyniki moich badań regionalizmów zwykle wskazują na obecność najwyżej kilku odstępstw od słownikowej normy w różnych regionach kraju, ale zdarzają się wyjątki. Mamy aż trzy główne i kilkanaście pobocznych wariantów nazwy przedmiotu, po który sięgamy, gdy ołówek odmówi posłuszeństwa –  można go temperować, ale też strugać lub ostrzyć.

Najpopularniejszą temperówkę znajdziemy w większości kraju, jednak w Małopolsce musiała ustąpić strugaczce (której notabene sam używam). Na Ziemi Dobrzyńskiej, Kociewiu, w Borach Tucholskich i na Kaszubach mają zaś godnego przeciwnika w postaci ostrzynki.

Ciekawą, choć rzadszą, alternatywą są poznańskie oszczytko lub ostrzytko oraz śląski naostrzyk.

Strugaczka w odróżnieniu od temperówki ma kilka wariantów obocznych. Przede wszystkim strugawkę używaną wzdłuż południowej granicy Polski. Od Krakowa do Jędrzejowa sięgniemy po zastrugaczkę. Między Wieliczką a Brzeskiem popularna jest zacinaczka, zaś między Tarnowem a Dębicą i Mielcem podstrugiwaczka. W okolicach Krakowa oraz Rzeszowa mowa o zastrugiwaczce. Obojętnie zresztą, czego będziemy tam używać, ołówek musimy zastrugać.

Interesujące są też warianty związane z ostrzeniem. Występują na terenach dawniej należących do Prus, gdzie przed 1918 rokiem rządził Kaiser. Stąd tak na zachodnich Kujawach, jak i w północnej części Górnego Śląska używa się ostrzówki lub ostrzółki. Między Bydgoszczą a Toruniem, a także w jeszcze większej części Śląska, sięgającej czeskiej granicy, można wykorzystać ostrzałkę.

Liczba wariantów temperówki jest fascynująca, zwłaszcza że to jedno z pierwszych słów, które dzieci poznają na początku edukacji. Nawet jeśli rodzice z Małopolski, mieszkający w Poznaniu, w domu uczą o strugaczce, mogą się nieźle zdziwić, gdy dziecko po powrocie ze szkoły zapyta – „Tato, gdzie jest oszczytko?”.

IRJR web assets logo color
Przegląd prywatności

Ta strona korzysta z ciasteczek, aby zapewnić Ci najlepszą możliwą obsługę. Informacje o ciasteczkach są przechowywane w przeglądarce i wykonują funkcje takie jak rozpoznawanie Cię po powrocie na naszą stronę internetową i pomaganie naszemu zespołowi w zrozumieniu, które sekcje witryny są dla Ciebie najbardziej interesujące i przydatne.