Jego powstanie wynika nie tylko z potrzeby popularyzacji wiedzy o językach, dialektach, gwarach i odmianach językowych występujących na terenie Polski, ale też zobowiązań, jakie nakładają na nas Europejska Karta Języków Regionalnych lub Mniejszościowych, Ustawa o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym czy Ustawa o języku polskim.

„Powinniśmy być dumni z naszych korzeni i tradycji, które nas ukształtowały. Język naszych babć i dziadków to olbrzymia wartość, którą należy pielęgnować – podkreślił Bartłomiej Sienkiewicz, podpisując dokumenty powołujące jednostkę. – Gwary i używane współcześnie odmiany językowe to nasze dziedzictwo. Chcemy, żeby regionalne języki były widoczne i widzialne w społeczeństwie. Zależy nam, by były żywe i przekazywane kolejnym pokoleniom”.

Głównym zadaniem instytutu jest popularyzowanie wiedzy o różnorodności językowej Polski, szczególnie w zakresie języków i odmian językowych używanych współcześnie na terytorium Polski. Zajmie się on również dokumentowaniem obecnego na terenie kraju dziedzictwa językowego i ochroną praw językowych. Będą tu także powstawać rekomendacje i wytyczne do polityki językowej na poziomie krajowym i europejskim.