W poniedziałek, 20 stycznia po raz pierwszy w tym roku odbyło się spotkanie Rady Programowej naszego instytutu. W jej skład wchodzą przedstawiciele świata nauki i kultury, a także osoby wskazane przez Ministra Edukacji Narodowej, Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji. Swoich przedstawicieli w radzie mają również Rada Języka Polskiego, Komisja Wspólna Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych oraz Polski Związek Głuchych.

Spotkanie otworzyła prezentacja dr. Michała Garncarka z Polskiego Związku Głuchych dotycząca roli polskiego języka migowego (PJM) dla społeczności Głuchych w Polsce oraz wyzwań, jakie przed nią stoją. Te ostatnie są olbrzymie. Dramatyczną sytuację Głuchych w naszym kraju dobrze opisała dwa lata temu Anna Goc w szeroko komentowanym reportażu „Głusza” (wyd. Dowody na Istnienie, 2022). Składają się na nią utrudniony dostęp do edukacji i służby zdrowia (brak nauczycieli znających PJM oraz dostępu do tłumaczy w instytucjach publicznych), dyskryminacja, nieuznawanie polskiego języka migowego, który nie jest – co warto podkreślić – językiem polskim, lecz oddzielnym bytem językowym. To zaś tylko część problemów, o których opowiadał także Michał Garncarek.

Jakie są w tym kontekście najważniejsze zadania do wykonania? Dr Garncarek wskazał pięć:

1. zwiększenie dostępności komunikacyjnej głuchych obywateli Polski porozumiewających się polskim języku migowym z szeroko rozumianym odbiorcą, w tym przede wszystkim z placówkami ochrony zdrowia, służbami interwencyjnymi, wymiarem sprawiedliwości, dzięki powołaniu Centrum Komunikacji;
2. implementację metody dwujęzycznej do systemu edukacji głuchych i słabosłyszących, w tym zmianę standardu kształcenia przygotowującego do wykonywania zawodu pedagoga specjalnego;
3. działania o charakterze edukacyjnym i promocyjnym nt. mniejszości Głuchych, ich języka i kultury;
4. tworzenie materiałów dydaktycznych do nauki polskiego języka migowego;
5. stworzenie biblioteki tekstów migowych, w której dokumentowane będą nagrania użytkowników PJM ich historie, doświadczenia, które między innymi stanowić będą ważny wkład do bazy dla modelu językowego w oparciu o sztuczną inteligencję.

Ta ostatnia z kolei była bohaterką wystąpienia socjolingwisty dr. Piotra Szatkowskiego. Jak sprawić, żeby języki mniejszościowe pojawiły się również w modelach AI (sztucznej inteligencji), w tym w internetowych translatorach? Sztuczna inteligencja uczy się, korzystając głównie z zasobów już obecnych w sieci. To stawia jednak języki używane przez mniejszości w trudnej sytuacji. Według statystyk ponad pięćdziesiąt procent treści w internecie opublikowanych jest po angielsku. Zaledwie kilkanaście języków zajmuje więcej niż jeden procent zasobów internetowych.

Odpowiedzią na to może być intensywny lobbing środowisk mniejszościowych wśród dużych graczy w biznesie cyfrowym, wsparty przez instytucje państwowe (instytucje kultury, uniwersytety, instytucje badawcze), a także współpraca z polskimi inicjatywami, takimi jak polskie konsorcjum naukowe należące do europejskiej infrastruktury badawczej CLARIN (ang. Common Language Resources and Technology Infrastructure, pol. Wspólne Zasoby Językowe i Infrastruktura Technologiczna).