Szkoła to niezwykłe miejsce w kontekście użytkowania języków. Jej habitus jest ściśle monolingwalny – niemal we wszystkich szkołach na świecie nauka odbywa się w jednym języku, którego znajomość decyduje o sukcesie edukacyjnym. W nielicznych szkołach koncepcje nauczania bilingwalnego starają się łamać ten schemat, lecz zazwyczaj z innym językiem niż wykładowy uczniowie i uczennice stykają się wyłącznie na lekcjach języka obcego. Stoi to w kontraście do wielojęzycznej rzeczywistości szkolnej. W klasach zasiada coraz więcej dzieci z doświadczeniem migracyjnym, a i repertuar językowy tych, które definiują polski jako swój język ojczysty, obejmuje wiele innych języków. Pamiętajmy jednak, że zwykle to pierwszy dzień w szkole konfrontuje z faktem, że używa się tu innego języka niż ten, który znamy z domu lub którym posługiwaliśmy się w czasie zabaw na podwórku. Różnorodność językowa jest przecież obecna w Polsce od dawna. Z relacji starszego pokolenia wielojęzycznych mieszkańców Opolszczyzny wynika, że często w domu mówili po niemiecku, z rówieśnikami po śląsku, a w szkole zetknęli się z literacką polszczyzną.
Dysonans pomiędzy rzeczywistością językową a założeniami edukacyjnymi bazującymi na jednym języku nauczania dostrzeżono w wielu krajach świata, co spowodowało odwrócenie perspektywy badawczej i spojrzenie na fenomen, jakim jest język z punktu widzenia jego użytkowników. W ten sposób powstało pojęcie repertuaru językowego odwołujące się do badań antropolingwistycznych Johna Gumperza z lat sześćdziesiątych XX wieku. Repertuar językowy pojmowany jest jako całokształt języków, dialektów, stylów, rejestrów, kodów i rutyn językowych charakteryzujących codzienne interakcje. Dysponuje nim jednostka, która może wybierać z niego stosownie do sytuacji, ograniczona jednakowoż poprzez zasady gramatyki i konwencje społeczne. W ten sposób również języków nie definiujemy jako zamkniętych, wyraźnie odgraniczonych od siebie jednostek, a nasz repertuar językowy obejmuje wszystkie elementy języków, które naszym zdaniem odgrywają rolę w naszych zachowaniach. Jeśli więc używam w pewnych sytuacjach celowo zwrotów śląskich lub kilku słów znanych mi po kaszubsku, to budują one mój repertuar językowy, mimo że nie mówię płynnie ani po śląsku, ani po kaszubsku.
Aby wspierać w szkole language awareness (świadomość językową), stworzono kreatywną metodę portretu opisującego biografie językowe (Neumann 1991, Krumm i Jenkins 2001): uczennice i uczniowie są proszeni o zastanowienie się, jakie języki odgrywają rolę w ich życiu, a następnie o zaznaczenie ich kolorem w naszkicowanej sylwetce ludzkiej. Tak powstałe obrazki opatrują legendą, a następnie omawiają w grupie. Jest to metoda pobudzająca refleksję nad językami i komunikację o nich, sprawiająca, że wielojęzyczność staje się w szkole widoczna.
Neumann, Ursula (1991). Ideenkiste. Ich spreche viele Sprachen. Die Grundschulzeitschrift, 43, 59.
Krumm, Hans-Juergen/Jenkins, Eva-Maria (2001). Kinder und ihre Sprachen – lebendige Mehrsprachigkeit: Sprachenportraits gesammelt und kommentiert von Hans-Juergen Krumm. Wien: Eviva.
