Każdy z nas ma opinie na temat języków i osób posługujących się nimi. Sądzimy, że jakaś odmiana językowa jest „lepsza” od innej bądź że w pewnych miejscach „wypada” mówić w taki a nie inny sposób. Są to ideologie językowe, a więc podzielane przez określoną grupę przekonania, poprzez które nadawany jest sens różnym mowom. Może to dotyczyć relacji gwara–dialekt–język standardowy, pozycji języków mniejszościowych wobec dominującego, mowy osób starszych w odniesieniu do języka młodzieży. Takie kategoryzowanie stawia pewne odmiany wyżej w hierarchii, gdyż ideologie odnoszą się do relacji władzy, a ich celem jest umocnienie pozycji silniejszej grupy. Tą silniejszą grupą jest część społeczeństwa posługująca się standardowym językiem urzędowym i narzucająca innym tę odmianę jako jedyną poprawną i wartą ochrony.

Konsekwencją funkcjonowania tych ideologii jest stopniowe zanikanie różnorodności językowej. Jeśli pewne odmiany są traktowane jako mniej prestiżowe, w których nie wypada mówić poza zaciszem domowym lub w najbliższej wspólnocie, ich użytkownicy zaczynają odczuwać wstyd związany ze swoim językiem, nie chcą się nim posługiwać, nie przekazują go swoim dzieciom.

Ideologie językowe są efektem norm społecznych dyktujących nam wybór sposobu komunikacji w różnych sytuacjach. Weźmy przykład „zasady uprzejmości”. Osoby mówiące w języku mniejszościowym deklarują często, że „nie wypada” im w nim mówić w obecności osób, które się nim nie posługują.

W rzeczywistości nie o uprzejmość tu chodzi, a o normę podporządkowania językowego – ideologię, wedle której tylko mówienie w języku dominującym jest postrzegane jako neutralne, a w mniejszościowym – ogranicza innym dostęp do komunikacji. Siła ideologii językowych leży w ich pozornej zdroworozsądkowości. Przełączenie się na dominującą formę komunikacji wydaje się z pozoru słuszne. Prowadzi jednak nieuchronnie do wyeliminowania różnych odmian językowych z życia społecznego.

Obecnie wiele badań naukowych oraz zaangażowanych programów zmierza do nauczenia asertywności językowej użytkowników języków mniejszościowych – świadomego wyboru własnego języka, także w sytuacjach niewygodnych dla osób znających jedynie ten dominujący (zob. www.listen-europe.eu). Kontakt z innymi odmianami może nie tylko otworzyć tym drugim oczy na wartość różnorodności językowej. Może też pomóc im docenić, a w końcu rozumieć inne języki.